گردشگری پایدار و نقش آن در توزیع عادلانه ثروت - شارژ 10

صنعت گردشگری به علت ویژگی های منحصر بفرد خود می تواند به عنوان ابزاری برای کاهش پدیده فقر و حتی مبارزه با آن بکار گرفته گردد. گردشگری به علت عایدیزایی بالا، یاری به ایجاد تعادل در دستمزدها، سرمایه گذاری در بخش های زیربنایی، یاری به خلق پیوندهای ارتباطی در درون بخش های مالی، ایجاد اشتغالی که برای تمامی سطوح و طبقات اجتماع دارد و بعلاوه به علت نقشی که در توزیع عادلانه عایدی و راهنمایی پول از سمت طبقات ثروتمند و میانه اجتماع به جوامع روستایی و فقیر ایفا می نماید، فرصت های طلایی را در اختیار جوامع گذاشته و بدین وسیله می تواند تاثیر بسزایی در بهبود اقتصاد کشورهای کمتر پیشرفته داشته باشد، بطوریکه امروزه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از آن برای کاهش فقر استفاده می گردد.

فقر پدیده ای است چندبعدی و به تبع آن، به طرق گوناگون بر زندگی مردم تاثیرگذار است و فقرا مستعد بالاترین درجه آسیب پذیری در عرصه های سلامتی، آشفتگی مالی و بیماری های طبیعی اند. فقدان عایدی و دارایی برای دستیابی به نیازهای اساسی یکی از اصلی ترین علل فقر است. در کل، با رشد مالی و عایدی، فقر کاهش می یابد و کاهش عایدی، فقر را افزایش می دهد. از این رو است که در کشورهای پیشرفته، دولت ها با اهتمام بیشتر بر گردشگری به عنوان منبع گوناگونی، رشد و پایداری مالی به مبارزه با فقر می پردازند.

طبق نظر سازمان های بین المللی، مانند سازمان گردشگری دنیای (WTO) از دهه 1970 گردشگری ابزاری برای توسعه معرفی گردید و نقش آن در کاهش فقر از اواخر دهه 1990 مورد توجه نهاده شد و از آن موقع عموماً توسعه گردشگری را با پتانسیلی برای کاهش فقر مرتبط می سازند و گردشگری را به عنوان موتور توسعه مالی برای یاری به کشورهای فقیر در کاهش فقر شناسایی نموده اند. از آن موقع گردشگری حامی فقرا یا فقرزدا (PPT (Pro-Poor Tourism به سرعت به روشی شناخته شده تبدیل شده و عبارت است از مجموعه اقداماتی که سعی بر آن دارد تا مزایای حاصل از گردشگری و این صنعت ارزشمند را برای فقرای جامعه افزایش دهد و از این مجرا تأثیر خود را به روی کاهش سطوح فقر ملی نشان دهد.

براساس مقاله گردشگری پایدار و نقش آن در توزیع عادلانه ثروت باید بدانید که گردشگری حامی فقرا روش و دیدگاهی نسبتاً تازه در توسعه گردشگری است که به منظور افزایش دریافت سود خالص به وسیله قشر فقیر از گردشگری و با اطمینان از اینکه رشد گردشگری به کاهش فقر یاری می نماید، طراحی شده است. این نوع گردشگری در پی فراهم کردن مزایایی ویژه برای فقرا است که ممکن است مالی، اجتماعی، زیست محیطی یا فرهنگی باشد و فقرا را قادر می سازد تا بگونه ای فعال در فعالیت های مالی شرکت نموده و از آن منتفع شوند.

اهداف این نوع گردشگری از افزایش اشتغال محلی تا مشارکت فعال مردم محلی در فرآیند تصمیم گیری و برنامه های توسعه را شامل می گردد و تا زمانی که فقرا مزایایی از گردشگری بدست می آورند میتوان آن را گردشگری حامی فقرا نامید، حتی اگر سهم افراد متمول بیشتر از فقرا باشد.

به بیان ساده تر، گردشگری حامی فقرا ابتکاری اجرایی است که در پی افزایش منافع خالص گردشگری برای فقرا است و با بهبود دسترسی فقرا به بخش گردشگری و فراهم کردن منبع عایدی برای آنها کوشش می نماید نحوه توزیع منافع مالی همه انواع گردشگری را به نفع افراد فقیر تغییر دهد که خارج از بخش گردشگری قرار دارند یا توانایی دسترسی به این بخش را ندارند.

صنعت گردشگری، در زمانی که سود فعالیت های دیگر بخش های مالی در کشور در حال کاهش است، برترین جایگزین برای آن صنایع و راهبردی برای توسعه کشور است. صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین و پرعایدیترین صنایع دنیا در شروع هزاره سوم بوده که با عایدی سالانه نزدیک به هزارمیلیارد دلار در دنیا، علاوه بر فقرزدایی، عدالت گستری و اشتغالزایی، عایدی بالایی را ایجاد نموده و برای اقشار آسیب پذیر جامعه از جمله فقرا نیز ایجاد شغل کند.

ضروری است در خصوص گردشگری فقرزدا بیان گردد که گردشگری حامی فقرا حیطه و یا نوعی از انواع گردشگری نیست بلکه در حقیقت رویکردی است که یک کشور به این صنعت دارد. مزایای حاصل از این نوع از نگاه به گردشگری، در انواعی اعم از مزایای مالی، اجتماعی، محیطی یا فرهنگی بروز می یابد.

راهبردهای اجرایی در زمینه گردشگری فقرزدا، در پی آن است تا بتواند فرصت هایی را برای فقرا از مجرای گردشگری بوجود آورد، خواه این دسته از مزایا از نوع مزایای مالی باشد، مزایای رفاه اجتماعی را در برگیرد یا آنکه آنها را در فرآیندهای تصمیم سازی در حیطه گردشگری در کشور فعال سازد.

به منظور تمرکز مزایای گردشگری بر کاهش فقر و بعلاوه فقرا، اقدامات و مسیرهای اجرایی بسیاری ضروری است. فعالیت های بسیاری در زمینه بازاریابی، کارگزینی، توسعه روابط بین بخش خصوصی و ساختارهای ملی، خط مشی گذاری و قوانین و مشارکت در تصمیم سازی باید انجام گردد تا شاهد تبلور آنها در سطح برنامه های ملی به منظور کاهش فقر باشیم.

راهبردهای بکار گرفته شده در این حیطه را می توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد: توسعه مزایای مالی به اقشار فقیر جامعه، پیگیری و تعقیب معیارها و تاثیرات غیرمستقیم حاصل شده از گردشگری فقرزدا و توسعه فعالیت ها در زمینه گردشگری فقرزدا اعم از بسط خطوط مشی و فرآیندهای مربوطه یا توسعه شرکت های تجاری در این زمینه.

به منظور بهینگی اجرای گردشگری فقرزدا، ضروری است مولفه های مختلفی مورد مداقه قرار گیرد: اندازه دسترسی قشر فقیر جامعه به بازارها (اعم از دسترسی به موقعیت های فیزیکی، دسترسی به نخبگان مالی یا محدودیت های اجتماعی تحمیل شده به فراوریکنندگان فقیر)، حیات تجاری (اعم از کیفیت و قیمت کالاهای فراوری شده، بازاریابی و قدرت مقاصد)، ساختارها و چارچوب های خط مشی گذاری (حق تصدی زمین، ماهیت و محتوای قانونی، فرآیندهای برنامه ریزی، نگرش های دولتی و ظرفیت های ملی) و مسائل و چالش های مربوط به اجرای منطقه ای برنامه های تدوین شده (پرکردن شکاف های مهارتی در محیط های منطقه ای، مدیریت هزینه ها و انتظارات، توسعه همکاری ها در بین زنجیره ذی نفعان).

در نتیجه، به منظور مبارزه با فقر در طول زمان سیاست های مختلفی اتخاذ شده است. امروزه کشورها، خصوصا کشورهای در حال توسعه به این حقیقت پی برده اند که برای کاهش فقر می توانند از گردشگری بهره ببرند، اما وجود ساختار نهادی قوی برای اجرای پیروز برنامه ها ضروری است. افزایش سرمایه گذاری در بخش گردشگری و توجه و اهتمام بیشتر به بخش گردشگری و سرمایه گذاری های لازم دولتی و خصوصی برای توسعه این صنعت منجر به افزایش رشد مالی و کاهش فقر و نابرابری می گردد و می تواند از جمله ارکان اصلی توسعه پایدار کشور مدنظر دولت و مسئولان کشور قرار گیرد و این صنعت به وسیله ایجاد اشتغال، کسب عایدی و تقویت زیرساخت ها بر جوانب مختلف زندگی مردم تاثیر گذاشته و موجب کاهش فقر و نابرابری و بهبود توزیع عایدی در کشور گردد. از این رو توجه به موارد ذیل در این راستا می تواند راهگشا باشد:

- افزایش مشارکت افراد فقیر در فرآیند تصمیم گیری

- حداکثر کردن بکارگیری عرضه کنندگان و کارکنان محلی

- ایجاد و توسعه زیرساخت ها (جاده، آب، برق و…) و فراهم کردن امکانات مناسب در جهت توسعه گردشگری در منطقه ها مختلف بویژه منطقه ها محروم کشور

- ایجاد زمینه مناسب اشتغال فقرا در فعالیت ها و مؤسسات گردشگری

- تشویق عرضه کنندگان محلی به تامین کالا و خدمات از محل تا حد امکان

- ایجاد انگیزه لازم در بخش خصوصی به منظور تشویق سرمایه گذاری در منطقه ها محروم

- افزایش آگاهی فقرا از گردشگری و تاثیرات آن

- آموزش فقرا به منظور افزایش مهارت آنان برای کسب و کارهای کوچک

امید است با اجرای برنامه هایی با رویکرد گردشگری به نفع فقرا، به این مقاصد به عنوان مکانی برای تجارت نگریسته گردد تا در یک سیستم کلی هر مقصد گردشگری به عنوان یک زیربخش توسعه بشمار آید.

نویسنده: فاطمه غمگسار صالح | پژوهشگر و دکتری جامعه شناسی سیاسی