دشت خاموش؛ بهترین فیلم بخش افق های جشنواره ونیز - شارژ 10

با ما همراه باشید و با تور ایتالیا از به بهترین کشور اروپا سفر کنیم و در شهرهای ونیز، فلورانس و رم بگردیم و بناهای تاریخی این کشور تاریخی را از نزدیک ببینیم.

دشت خاموش یکی از سه فیلم راه یافته به هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم ونیز بود؛ فیلمی که یادداشت های مثبت بیشتر منتقدان، نشان داد که دومین ساخته بهرامی در جشنواره فیلم ونیز خوش درخشید و درنهایت جایزه بهترین فیلم بخش افق های جشنواره و جایزه فیپرشی را برای سازندگانش به همراه داشت.

احمد بهرامی، کارگردان و نویسنده دشت خاموش، ساخت فیلم های کوتاه و مستند بسیاری را در کارنامه دارد و پناه نخستین فیلم بلند او بود. سعید بشیری، تهیه نماینده دشت خاموش، فارغ التحصیل دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران است و در این فیلم سینمایی در کنار بهرامی تجربه تازه ای را رقم زدند. در ادامه گفت وگوی ما با سعید بشیری و احمد بهرامی را می خوانید.

فیلم سینمایی دشت خاموش فراوری بی سروصدایی داشت و بعد از دیده شدن در جشنواره فیلم ونیز یادداشت ها و نقد های این فیلم منتشر شد. کمی درباره چگونگی ایده پردازی و ساخت فیلم صحبت کنید.

سعید بشیری (تهیه نماینده): واقعیت این است که احمد بهرامی حدود دو سال برای تحقیق و نگارش فیلم نامه این فیلم وقت گذاشت. من از نزدیک شاهد بودم که روز های بسیار زیادی به کوره پزخانه ها می رفت. با کارگران همنشین می شد. به قول خودش: من برای ساخت این فیلم بیشتر کوره پزخانه های ایران را دیدم.

علاوه بر اینکه او ورک شاپ یک ساله ای هم با آقای کیارستمی طی نموده بود. هم زمان و در چند سال گذشته با تمرکز کتاب و فیلم های را که به سلیقه سینمایی اش نزدیک بود، مطالعه می کرد و بار ها درباره نگاه خاص و سینمایی ای که دوست داشت، حرف می زدیم و من متوجه نوع نگاه و سلیقه اش در کارگردانی شده بودم.

بعد از نگارش فیلم نامه، احمد به من پیشنهاد خواندن آن را داد. فیلم نامه از همان ابتدا برایم عجیب و جذاب بود. فرم روایی خوبی داشت و مطابق سلیقه ام بود. تمرکز بر شخصیتی که در میان بحران های مختلف و شکست های زندگی اش، به شدت تنهاست، برایم جذاب بود و رنجی که این آدم و آدم های دیگر کوره در زندگی تحمل می نمایند، تأثیرگذار بود و دوست داشتم در ساخت چنین فیلمی سهیم باشم. سعی کردم تمام انرژی و توانم را بگذارم تا احمد بهرامی تمرکز کافی روی ساخت فیلم داشته باشد.

احمد بهرامی (کارگردان): در خصوص اینکه چرا فیلم در سکوت خبری ساخته شد، باید بگویم در مشورتی که با سعید بشیری، تهیه نماینده و ناهید عزیزی صدیق، مشاور کارگردان شد ترجیح دادیم که تا سرانجام مراحل ساخت، موضوع را رسانه ای نکنیم.

پس از اتمام کار، فیلم که پروانه ساخت ویدئویی داشت، به جشنواره فجر ارائه شد، همانجا با ما شرط کردند که این فیلم در صورتی به دست هیئت انتخاب می رسد که پروانه ساخت تغییر کند. پس از پیگیری های ما، شورایی که باید فیلم را می دید و پروانه را تغییر می داد، تشکیل نشد و ما عملا به جشنواره فجر نرسیدیم. درواقع فیلم ازسوی هیئت انتخاب دیده نشد.

ضروری است دراینجا این نکته مهم را یادآور شوم که تفکیک فیلم ها براساس پروانه ساخت ویدئو و 35 میلی متری، در دورانی که سینما تماما دیجیتال است، معنایی ندارد. امیدوارم با بازنگری و تغییر در قوانین و مقررات جشنواره فجر این نوع محدودیت ها برای فیلم سازان برداشته گردد.

در خصوص ایده و موضوع فیلم می توانم بگویم از سال ها پیش چنین موضوعی را در ذهن داشتم. در دوران کودکی و نوجوانی چند بار از نزدیک کوره های آجرپزی را دیده بودم و همواره دوست داشتم درباره این محیط کارگری فیلمی بسازم.

تا اینکه از دو سال پیش آغاز به نگارش فیلم نامه ای کردم که در آن بستر رویداد ها یک کوره آجرپزی است و به زندگی و شرایط سخت و طاقت فرسای کارگران و روابط شان با کارفرما می پردازد.

دشت خاموش از جمله فیلم هایی است که می توان آن را در دسته فیلم های مستقل محسوب کرد، ساخت چنین فیلم هایی در سینمای ایران به سادگی ممکن نیست، چه راستا و هدفی از ساخت فیلم مد نظرتان بود و اساسا نگاه شما از ابتدا به مخاطب دنیای و حضور جشنواره ای فیلم بود؟

بشیری: از قبل به این فکر ننموده بودم؛ یعنی به این تقسیم بندی ها. خب، بعد که مرحله فراوری تمام شد و متوجه شدیم در تأمین منابع اقتصادی خودمان دو نفر هستیم فهمیدیم (با خنده) ما داریم فیلم مستقل می سازیم. بله، فیلم در دسته بندی فیلم های مستقل جا می گیرد، اما از ابتدا و وقتی فیلم نامه را خواندم حس کردم همان فرم و مضمونی را دارد که با نگاه و سلیقه من جور است.

برایم جذاب بود و بعد، چون می دانستم احمد تکلیفش با فرم و احوال فیلم روشن است، حدس زدم که حاصل کار رضایت بخش خواهد بود. با شما موافقم که اصولا ساخت چنین فیلم هایی در سینمای ایران سخت است و البته فکر می کنم چنین شرایط مشابهی در تمام دنیا وجود دارد.

همواره فیلم سازانی که سعی کردند فیلم هایی بسازند که متعلق به جریان معمول و رایج سینما نیست با سختی کار کردند، چراکه اصولا سینما ملزوماتی دارد و غیر از بخش خلاقه که شامل ایده، فکر، خلاقیت و تجربه و توانایی کارگردان و تهیه نماینده است به پول و سرمایه هم احتیاج دارد.

بخشی از این سینما به صنعت متصل است و صنعت یعنی پول و در مرحله پخش و نمایش و اکران هم این موضوع جدی تر است. چراکه نمایش و اکران هم احتیاج به امکانات اقتصادی دارد. طبیعی است که هر گروه فیلم سازی دوست دارند اثرشان بیشتر دیده گردد و جشنواره های فیلم یکی از اصلی ترین مکان ها برای معرفی فیلم است.

البته ما یک خوش شانسی داشتیم که پخش نماینده بین الملل فیلم، علی قاسمی، با وجود جوانی، اما با پختگی و کوشش زیاد و شناخت خوبش از سینما و فضای دنیای جشنواره ها باعث اتفاق های خوبی مثل همین جشنواره ونیز شد و اضافه کنم که به لطف خداوند و حتی قبل از اعلام و دریافت این سه جایزه از جشنواره ونیز، حداقل چهار جشنواره دنیای معتبر فیلم را پذیرفته اند.

به هر حال فیلم دشت خاموش هم با سختی هایی در فراوری همراه بود و البته با تمام سختی ها، حضور آدم هایی که همدل بودند و با علاقه برای ساخت این فیلم دور هم جمع شدند، ساخته شد و اینجا باید از مسعود امینی تیرانی نام ببرم که فیلم برداری این فیلم را بر عهده داشت و بسیار انرژی گذاشت.

حدود هشت ماه تدوین این فیلم طول کشید. تدوینگر فیلم، سارا یاوری صبورانه و با علاقه کوشش کرد همه آن وسواس ها و دقت کارگردان در جزئیات را انجام دهد. باید از فرخ نعمتی عزیز هم تشکر کنم که وقتی فیلم نامه را خواند اعلام آمادگی کرد و با بزرگواری و صبوری از فیلم حمایت کرد.

به هر حال، جشنواره های فیلم در دنیا و ایران جایی است که فیلم سازان دور هم جمع می شوند و تجربه هایشان را با یکدیگر به اشتراک می گذارند. ما دشت خاموش را صرفا برای جشنوار ها نساختیم. اما خوشحالیم که فیلم در اولین قدم هایش در نمایش دنیای دیده شد.

بهرامی: بله. فیلم کاملا در فضای مستقل سینمای ایران ساخته شده. محدودیت های بسیاری برای ساخت فیلم وجود داشت. به هر حال سینما هنر-صنعت پرخرجی است.

ما از هیچ نهاد و ارگانی حمایت دریافت نکردیم و این موضوع به مراتب فراوری را سخت تر می کرد. به طور کلی فیلم ساختن در فضای سینمای مستقل بسیار سخت است و جذب سرمایه بسیار سخت تر و تقریبا ناممکن است.

کمتر کسی حاضر است ریسک کند و وارد مشارکت برای ساخت چنین فیلم هایی گردد. به دلیل سال ها همکاری با آقای بشیری و شناختی که از یکدیگر و دغدغه ها و سلایق هم داشتیم، توانستم نظر و اعتماد ایشان را جلب کنم و این فیلم را با همراهی ایشان بسازم.

اما در رابطه با مخاطب از ابتدا به مخاطب جشنواره ای فکر نمی کردم. البته به مخاطب دنیای فکر نموده بودم، اما نه لزوما جشنواره های دنیای. اتفاقا دوست داشتم اولین بار فیلم در ایران نمایش داده گردد و مخاطب ایرانی آن را ببیند.

داستان فیلم در یک محیط کارگری ایرانی می گذرد، اما موضوع و مسئله فیلم منطقه ای و بومی و محدود به یک جغرافیای خاص نیست و به همین دلیل به نظرم فیلم می تواند مخاطب بیشتر و گسترده تری را درگیر موضوع خود کند.

در جشنواره ونیز هم به ما ثابت شد کسانی که فیلم را دیدند، چه مخاطبان ایتالیایی و چه مخاطبانی از دیگر کشور ها که فیلم را دیدند، همه با فیلم و دنیای آن ارتباط برقرار کردند.

بیشترین نظراتی که در جشنواره فیلم ونیز درباره فرم و محتوای فیلم دریافت کردید، چه بود؟

بشیری: اول باید خوشحالی ام را بابت این موضوع بیان کنم که برگزارنمایندگان جشنواره ونیز واقعا شهامت به خرج دادند که بعد از ماه ها تعطیلی جشنواره ها، این رویداد هنری را برگزار کردند و نشان دادند که سینما همچنان با قدرت در شرایط بحران کرونا از زندگی و آدم ها حرف می زند و علاقه مندان آن دوباره دور هم جمع شدند و از سینما و تصویر گفتند. خدا را شکر فیلم ما در نمایش هایی که داشت، مورد استقبال نهاده شد.

روزنامه های ایتالیایی یادداشت های مثبتی درباره فیلم نوشتند. منتقدان ایتالیایی به فیلم ما چهار ستاره دادند. چندین نقد مثبت در مطبوعات ایتالیا چاپ و نشر پیدا کرد. دو روزنامه معتبر فرانسوی لیبراسیون و پوزیتیو درباره فیلم مطلب نوشتند. فیلم در ارزیابی های آدم های حرفه ای و منتقدان فیلم صندلی خوبی دارد.

به هر حال دریافت جایزه فیپرشی (جایزه فدراسیون بین المللی منتقدان) به دشت خاموش خوشایند و دلگرم نماینده بود و جایزه بهترین فیلم بخش افق ها که برای نخستین بار به یک فیلم ایرانی تعلق می گرفت تأیید حرف های من خواهد بود. البته این جایزه مهم در رسانه های کشور به اندازه اهمیتش خبری نشد. جایزه مهمی برای سینمای ایران که در سایه ماند و امیدوارم پیروزیت های فیلم ادامه داشته باشد.

انتخاب بازیگران فیلم هم کمی غیرمتعارف است، از این انتخاب ها هم صحبت می کنید؟

بشیری: شاید در ابتدای مرحله پیش فراوری و انتخاب بازیگر فکر می کردیم به دنبال یکی، دو بازیگر چهره باشیم؛ اما همین طورکه در پیش فراوری جلو می رفتیم، انگار که تصور روشن تری از احوال و فرم فیلم برای ما روشن می شد.

از این ایده فاصله گرفتیم و سعی شد براساس دیدگاه کلی احمد و تصور ذهنی روشنی که از بخش های مختلف فیلم داشت، فیزیک و چهره بازیگران همخوان با فضای کارگری کوره پزخانه باشد و احمد با دقت و سختگیرانه البته به قول خودش با خرد جمعی انتخاب کرد.

اینجا باید از آقایان پویان درزی و بیژن حجازی، دستیار کارگردان و برنامه ریز فیلم تشکر کنیم که با همراهی آنها، راستا درستی را برای انتخاب بازیگران طی کردیم و بازی هایی که به نظر می آید یک دست هستند و امیدوارم مخاطب هم هم نظر با ما باشد، نتیجه کوشش و همراهی همه بازیگران و راهنمایی درست کارگردان است، مثلا بازی ای که از علی باقری در فیلم می بینید بسیار قابل توجه است.

او شخصیتی را بازی می نماید که در موقعیت های سخت و رنج آوری قرار می گیرد، اما قرار کارگردان با او برون ریزی احساس و واکنش های فیزیکی دست و چشم و از این دست نبود، به همین دلیل بازی کردن چنین نقشی که مدام باید سکوت کند و برون گرایی ندارد، به شدت سخت است.

علی باقری فشار های روحی زیادی در بعضی صحنه ها تحمل کرد و نقش در عین اینکه ساده به نظر می آید، بسیار پیچیده است. به نظرم تمام بازیگران در این فیلم نمره قابل قبولی می گیرند، به ویژه فرخ نعمتی عزیز با آن تجربه بسیار و توان بازیگری اش. خوشبختانه می توان گفت: همه بازیگران کارشان را خوب انجام دادند و امیدوارم تماشاگران هم با ما هم نظر باشند.

بهرامی: با توجه به فضا و حال و هوای فیلم نامه و شرایط سختی که برای روز های فیلم برداری پیش بینی می کردیم، به سمت انتخاب بازیگرانی رفتیم که توانمندی بالایی داشته باشند.

برای ما در انتخاب بازیگران، چهره یا غیرچهره بودن ملاک انتخاب نبود و کوشش شد تا بازیگرانی را انتخاب کنیم که تا حد ممکن با شخصیت های فیلم نامه و آنچه من در ذهن داشتم، نزدیکی و همخوانی بیشتری داشته باشد.

جشنواره فیلم ونیز اتفاق خوبی برای معرفی بهتر فیلم بود، راستا دشت خاموش در ادامه چه خواهد بود؟ به اکران فیلم در داخل فکر می کنید یا نمایش در کشور های دیگر؟

بشیری: جشنواره فیلم ونیز یکی از سه جشنواره معتبر و قدیمی دنیا است و مهم تر اینکه در سالی دشت خاموش در جشنواره فیلم ونیز انتخاب شد که سینمای ایران با حضور سه فیلم خورشید، جنایت بی دقت و دشت خاموش پیروزیت های خوبی به دست آورد.

جشنواره فیلم ونیز بعد از هفت، هشت ماه تعطیلی کامل جشنواره های دنیای، نخستین جشنواره ای بود که به شکل فیزیکی برگزار گردید و انبوهی از فیلم های خوب پشت درِ جشنواره ها جمع شده بودند و درخشش در این جشنواره اتفاق خوبی است.

خوشبختانه همان طورکه قبلا عرض کردم تا به حال جشنواره های زیادی فیلم را خواستند که باید براساس شرایط جشنواره ها و زمان بندی و مشورت با آقای قاسمی، پخش نماینده فیلم، هماهنگی لازم برای ادامه نمایش در جشنواره صورت بگیرد؛ اما همچنان دوست داریم فیلم در ایران اکران گردد و مخاطب ایرانی این فیلم را ببیند و البته در کشور های دیگر هم نمایش داشته باشد.

شرکت هایی در خارج از کشور فیلم را درخواست کردند و در حال مذاکره با شرکتی فرانسوی برای حق واگذاری پخش فیلم هستیم. جوایزی که دشت خاموش در ونیز کسب کرد، توجه بسیاری از شرکت های فیلم سازی و پخش فیلم را به خود جلب نموده است.

بهرامی: در جشنواره فیلم ونیز انتظار مورد توجه قرار دریافت و دیده شدن فیلم را داشتیم، اما نه در این حد. دریافت سه جایزه و نظرات مثبت منتقدان ما را هم غافلگیر کرد. خوشبختانه جشنواره فیلم ونیز آغاز خوبی برای این فیلم بود و امیدوارم فیلم همچنان راستا خوب و درستی را طی کند و به هدف اصلی ما که نمایش در سالن های بیشتر و ارتباط با مخاطبان بیشتری است، برسد.

فکر می کنید این فیلم تا چه حد در برقراری ارتباط با مخاطب عام پیروز خواهد بود؟

بهرامی: به نظرم فیلم این قابلیت را دارد تا در ارتباط با مخاطب عام هم پیروز باشد. با اینکه فیلم فرم و ساختاری خاص و ریتمی نامتعارف دارد، حال و هوای فیلم و موقعیت خاص شخصیت ها در دل داستانی ساده و همدلی برانگیز، می تواند موجب جذب و ارتباط مخاطبان بیشتری با فیلم گردد.

بشیری: ما کوشش کردیم که فیلم با توجه به فرم و ساختار های این نوع سینما، داستان و روایت خودش را به شکلی تعریف کند که مخاطب با آن ارتباط برقرار کند. با همه این ها دشت خاموش در دسته فیلم هایی نیست که سودآوری عجیبی داشته باشد و متکی به گیشه باشد.

فیلمی است که کاملا با نگاه به سینمایی که شاید لحنی خیلی سرخوشانه نداشته باشد، ساخته شده، اما کوشش کردیم داستان و نقاط عطف آن برای مخاطب حس تعلیق و ادامه پیگیری قصه را ایجاد کند. در سرانجام دوست دارم بگویم به نظرم بیش از هر چیز این فیلم درباره عشق، تنهایی و رنج زیستن است؛ درباره سکوت و خاموشی است.

این فیلم نکته های دیگری را هم یادآوری می نماید، مثل اینکه ما در گذشته صنعتی داشتیم با نام صنعت پخت آجر دستی که سابقه چندین هزار ساله در کشورمان داشته، اما به مرور این شکل فراوری آن از بین رفته و این فیلم به نوعی یادآور این نکته هم هست.

خوشحالم که سال جاری سه فیلم به نمایندگی از سینمای ایران در جشنواره فیلم ونیز شرکت کردند و افتخار و اعتبار خوبی برای سینمای ایران کسب کردند.