سلامت محیط زیست و فاضلابهای صنعتی - شارژ 10

سلامت محیط زیست و فاضلابهای صنعتی

نویسنده:مجید همایی

تعداد زیادی از صنایع در قسمت هایی از فرایند خود از مواد شیمیایی مختلفی استفاده می نمایند که مقدار مخاطره آنها با هم متفاوت بوده و از سمیّت کم تا سمیّت فوق العاده زیاد، تنوع دارند. آبکاری جزء مهم ترین و پرمخاطره ترین فرآیندهای صنعتی است. زیرا هم مواد مورد استفاده در آن دارای سمیّت فوق العاده زیاد بوده و هم بدلیل مایع بودن زائدات آن، در صورت دفع در محیط زیست به سادگی به اعماق آبهای زیر زمینی نفوذ کرده و آب و خاک و نباتات و حیوانات و حتی انسانها را آلوده کرده و زمینه ساز بروز بسیاری از ناهنجاری ها و بیماری ها می شود. با توجه به نوع آبکاری، از انواع اسیدها، بازها و فلزات سمی سنگین مانند کرم، نیکل، سرب، قلع و ... و هم موادی مثل سیانور استفاده می شود.

صنایع دارای فرایند فوق، اصولاً باید مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب شیمیایی مؤثر و کارآمد و بدون خطائی باشند که همه فاضلاب شیمیایی فراوری شده را خنثی و تصفیه کرده و به پساب بدون ضرر برای دفع، تبدیل نماید.

مواد جامد (لجن) حاصل از فرایند تصفیه هم باید به شکل کنترل شده به مکان معین و دارای ضوابط قانونی که برای تخلیه این مواد جامد در نظر گرفته شده و نسبت به ورود این مواد به آب و خاک، غیر قابل نفوذ است و از تأثیر شرایط جوی مثل بارندگی، باد، نورخورشید و ... روی آنها محافظت می شود، منتقل تا محیط زیست از گزند این سموم محافظت شود.

در ضمنً همین مواد جامد انتقال یافته به محل دپو، باید به روش های علمی، مورد تجزیه و سپس بازیافت قرار گرفته و باسم ماده اولیه در صنایع مختلف استفاده شود، درغیر این صورت به شکل کاملاً بی ضرر برای دفع، تبدیل شود.

مسلماً انتقال لجن حاصل از فرایند تصفیه، از صنعت به محل دپو، احتیاج به اعمال مدیریت دقیق و سخت گیرانه داشته و باید به وسیله شرکت های صاحب صلاحیت در این زمینه، که بطور قانونی عهده دار این وظیفه شده اند و امکانات مناسب حمل و نقل این مواد شیمیایی را دارند صورت گیرد تا حین انتقال، هیچ نوع پراکندگی در محیط بوجود نیامده و هم از دستیابی افراد سودجو و بدون احساس مسئولیت به آنها که برای منافع خود حاضر به ذبح کردن منافع جامعه هستند، جلوگیری شود.

طرح ابتدایی ایجاد سیستم تصفیه فاضلاب و هم مراحل ساخت آن و نهایتاً تأسیسات و کارکرد صحیح و کیفیت آن در هر صنعت باید مورد نظارت و تأیید سازمان حفاظت محیط زیست بوده و هر چند گاه مطابق قانون (حداقل 3 ماه یکبار)، بدون اطلاع قبلی به صنعت، به وسیله بازرسان سازمان مذکور و تحت شرایط کنترل شده، از پساب حاصله، نمونه برداری به عمل آمده و نمونه ها به وسیله آن سازمان، مورد آنالیز قرار گرفته و نتیجه آنالیز به طور کتبی به صنعت، اطلاع داده شود تا مسئولین امر در صنعت، از نتیجه آنالیز آگاه شوند و در صورت کیفیت مطلوب فرایند تصفیه، صنعت قادر به ادامه تخلیه و دفع پساب حاصله باشد اما در صورتی که بعضی عناصر و مواد در نمونه پساب، بیشتر از حد مجاز بود بلافاصله به صنعت، اعلام کتبی شده و تا زمان برطرف نقص فنی سیستم تصفیه فاضلاب، اجازه دفع پساب به آن داده نشود و در صورت لزوم، ضرب الاجل کوتاهی (متناسب با احتیاج واقعی صنعت) برای انجام عملیات اصلاحی به صنعت داده شده و در صورت عدم انجام اقدام اصلاحی از طرف صنعت با متخلف برخورد قضائی شده و کارفرما ملزم به تمکین از قانون شود.

همه موارد فوق، ایده آل هایی است که برای حفظ سلامت جامعه باید عمل شود و متولی قانونی موضوع، ملزم و موظف به پیگیری آن است. ولی متأسفانه بر اساس گزارشات تعدادی از سازمانهای نظارتی در بعضی از کشورهای دنیا در عمل، اکثریت قریب به اتفاق صنایع، فاقد سیستم تصفیه فاضلاب شیمیایی بوده و فاضلاب شیمیایی خود را بدون تصفیه، یا به درون چاه های جاذب در صنعت، تخلیه و از این طریق سفره های آب زیرزمینی را به شدت آلوده می نمایند یا فاضلاب شیمیایی را وارد فاضلاب شهری کرده و یا به وسیله تانکر مخصوص حمل آب و یا فاضلاب انسانی، از صنعت خارج و به زمین های مجاور شهرها که معمولاً مورد استفاده کشاورزی قرار می گیرد، تخلیه کرده و از این طریق، آب، خاک و نباتات را آلوده کرده و بطور غیر مستقیم دام ها و سپس انسانها و جوامع انسانی را مورد تهدید جدی قرار می دهند.

تعداد کمی از صنایع هم که خود را از نظر تصفیه فاضلاب شیمیایی ملزم دیده اند، اقدام به نصب تأسیساتی تحت اسم سیستم تصفیه فاضلاب شیمیایی کرده اند که بعضاً طراحی و ساخت آن، ایده افراد غیر متخصص بوده و طرح و نقشه و تأسیسات آن را متولی قانونی امر، آنالیز و یا تأیید و یا رد هم نکرده است. بنابراین کیفیت فرآیند تصفیه هم الزاماً و اکثراً مطلوب نیست و از راندمان پایینی برخوردار است. بازرسی های دوره ای هم اکثراً با فواصل زمانی طولانی و غیر مؤثر اجرا شده و معمولاً به صنعت فیدبک کتبی در مورد نتیجه آنالیز احتمالی داده نمی شود و صنعت از کیفیت واقعی فرآیند تصفیه، آگاه نمی شود بنابراین و بدلیل عدم ارسال فیدبک، تصور مطلوبی از شرایط تصفیه فاضلاب شیمیایی خود دارد در حالیکه به احتمال زیاد، واقعیت چنین نیست.

در ضمنً متولیان قانونی امر، هیچ برنامه جامعی برای مدیریت کردن مسأله حمل مواد جامد (لجن) حاصل از فرآیند تصفیه فاضلاب شیمیایی که به شدت تغلیظ شده خود فاضلاب شیمیایی است و از نظر شدت مخاطرات به مراتب خطرناکتر از خود فاضلاب شیمیایی است ندارند، محل تخلیه این گونه مواد مضر هم به وسیله متولیان، مشخص نشده ولی مانع تخلیه مواد در محل فعلی که به وسیله صنایع مورد استفاده قرار می گیرد هم نمی شوند. در یک جمله باید گفت نه فقط در ایران بلکه در کل دنیا؛ محیط زیست قربانی فاضلاب های صنعتی است.

مرگ و میر دسته جمعی گهگاه ماهیان در رودخانه ها و وفور بسیاری از بیماری های حاد و مزمن، در جامعه که تا یکی دو دهه قبل، فراوانی آنها بسیار کمتر از حال بود، مثل بیماری MS، سرطان ها، ناهنجاری های ژنتیک و ... نمی تواند بی ارتباط با سهل انگاری بعضی از مدیران صنایع و عدم وجود مدیریت کارآمد روی مسئله فاضلاب های شیمیایی باشد.

منبع:نشریه پیغام پزشک، شماره 45